Tunnelvisie - Frans-Jan W. Parmentier

Klassekampen, 15 juli 2016
Politici zetten aan tot een minachting van experts - en laten de aarde opwarmen.
Tunnelvisie
“De mensen in dit land hebben genoeg van experts”, zij Michael Gove, de Britse minister van Justitie die nu een onzekere toekomst tegemoet gaat, eerder in Juni. Deze bizarre uitspraak kwam als antwoord op een vraag over de vele (inter)nationale organisaties die waarschuwden voor de economische gevolgen van een Brexit. Ongeacht je mening over de EU laat de chaos waar Groot Brittannië zich in bevindt zien dat het vooralsnog niet de voorkeur heeft om de experts te negeren.
Belangrijker is het dat de uitspraak van de conservatieve politicus Gove een typisch voorbeeld van een breder fenomeen is dat ook bij het klimaatdebat vaak opduikt: Twijfel zaaien over het werk van experts, en feiten ontkennen. Experts van het IPCC hebben bijvoorbeeld al sinds 1990 voor de gevolgen van klimaatverandering gewaarschuwd. Maar klimaatsceptici zetten wetenschappers graag weg als elitair, of erger: ze worden beschuldigd van eigengewin en samenzwering.
Ten hemel: Demonstranten van Oxfam, verkleed als G8-leiders, protesteren tegen klimaatverandering in Sapporo, Japan.
De suggestie van een wetenschappelijke elite tapt een breder populistisch gevoel aan, en insinueert dat expertadvies, om de een of andere onduidelijke reden, niet in het algemene belang zou zijn. Bovendien zouden wetenschappers alleen maar beweren dat klimaatverandering door mensen is veroorzaakt om meer onderzoeksgeld binnen te halen. Een vreemd argument. Als je rijk wil worden, dan heb ik een goede tip: ga niet de wetenschap in. Toen ik nog studeerde, klaagde mijn docent milieueconomie regelmatig erover dat al zijn oude studiegenoten in het bedrijfsleven waren gegaan en in mooie snelle auto’s reden - terwijl hij zelf genoeg moest nemen met een oude familieauto.
Dat we zouden werken voor eigengewin, is maar een milde belediging. Veel erger was de reclamecampagne die de conservatieve Amerikaanse denktank The Heartland Institute vier jaar geleden deed. Op enorme reclameborden langs de snelweg werden klimaatwetenschappers vergeleek met de Unabomber, een terrorist. Na veel kritiek werd de campagne stilgelegd, maar excuses werden nooit gemaakt.
Dat is een extreme uitligger in het debat, denk je nu misschien. En klimaatexperts zijn het toch ook onderling niet eens of wij mensen verantwoordelijk zijn voor klimaatverandering? Moeten ze daar niet eerst zelf uitkomen voordat wij naar ze moeten luisteren? Dat is een misverstand. Zo’n 97% van alle klimaatwetenschappers onderkennen dat klimaatverandering door mensen wordt veroorzaakt. Bovendien heeft een onderzoek van vorig jaar, geleid door het Noorse Meteorologische Instituut, aangetoond dat de weinige studies die tegen deze overweldigende consensus in gaan vaak slecht opgezet zijn, selectief data gebruiken, en moeilijk of niet te repliceren zijn.
De werkelijke klimaatexperts zijn het dus met elkaar eens, maar worden niet gehoord. Zijn mensen de experts inderdaad zat? Moet alles voortaan met een onderbuikgevoel beslist worden? Laten we hopen van niet. Als je deze zomer met het vliegtuig op vakantie bent, dan wil je ook dat de piloot een expert is, en niet iemand die na een middagje oefenen in een sportvliegtuigje denkt dat hij ook een Boeing 737 aan kan. We vertrouwen bij zoveel dingen in ons leven op experts. Waarom zouden we dat dan niet ook dien als het om klimaatverandering gaat?
Als je rijk wil worden, dan heb ik een goede tip: Ga niet de wetenschap in.
Een fenomeen dat hierbij een rol speelt, is de zogenaamde “confirmation bias”: Mensen zien graag hun al bestaande meningen bevestigd, zeker als het om abstract problemen gaat zoals klimaatverandering. Onderzoek heeft aangetoond dat historische weersveranderingen vaak verkeerd worden onthouden, en vooral geïnterpreteerd volgens een al bestaande overtuiging over klimaatverandering. Het is moeilijk voor experts om daar doorheen te breken. Desondanks is het hun taak om het publiek zo goed en duidelijk mogelijk voor te lichten.
Hier speelt ook de politiek bij in. In het politiek verdeelde Amerika ligt geloof in klimaatverandering meer langs partijlijnen dan hoe goed mensen geïnformeerd zijn door wetenschappers. De sleutelrol ligt dus bij de politiek – die misschien wel het meeste expertadvies ontvangt van ons allemaal. Toch: ondanks veel mooie woorden steeg de Noorse uitstoot weer in 2015, met name door een toename in de olie en gasindustrie. Dat de regering nu nog meer olie-exploratie toestaat in meer gebieden, laat duidelijk zien dat de recente belofte van een klimaatneutraal Noorwegen in 2030 alleen gehaald kan worden als we daarvoor in het buitenland compenseren. Binnen Noorwegen gaat men tot de laatste oliedruppel. Luisteren de mensen waar wij op stemmen wel naar de experts? Of is hun eigen politieke agenda belangrijker dan feiten?
Een flink deel van de Brexitkiezers hadden de dag na het referendum flinke spijt. Ze verwachtten dat hun stem er niet toe deed, of dat er geen consequenties verbonden zouden worden aan de uitslag. Laten we bij klimaatverandering niet diezelfde fout maken – denken dat het zo’n vaart niet zal lopen – maar stemmen op die politici die wel naar de experts willen luisteren en het juiste willen doen.
Deze tekst verscheen oorspronkelijk in Klassekampen op 15 juli 2016