Brandgevaar - Frans-Jan W. Parmentier

Klassekampen, 11 augustus 2017
De opwarming van de aarde smeult onder de hittegolven en bosbranden deze zomer.
Brandgevaar
Terug van vakantie? Toevallig naar de Middellandse Zee geweest? Goede timing, want de Noorse TV-zender NRK schreef een paar weken terug op hun website dat klimaatverandering dit in de toekomst onmogelijk maakt: het wordt er te heet. Met andere woorden: snel, voordat het aan het Spaanse strand niet meer uit te houden is, nog een keer naar het zuiden vliegen. De ironie hiervan hoef ik uiteraard niet uit te leggen.
Overigens is het nu al geen pretje in Zuid-Europa. Deze week heerst er een hittegolf met temperaturen tot en met 40 graden, en dat was zeker niet de eerste keer deze zomer. Betekent dit dat klimaatverandering nu al toegeslagen heeft? Wellicht. Klimaatwetenschapper James Hansen toonde een paar jaar geleden aan dat de frequentie van hete zomers in de afgelopen decennia flink is toegenomen. Alhoewel een enkele hittegolf geen bewijs is voor de opwarming van de aarde, is het feit dat ze vaker voorkomen dat juist wel. De verstikkende hitte die Zuid-Europa in zijn greep houdt past in dat patroon.
We kunnen alleen maar hopen dat deze hete zomer niet te veel mensenlevens kost, zoals tijdens de Europese hittegolf van 2003 die alleen al in Frankrijk tot zo’n 15.000 sterfgevallen leidde, vooral ouderen. De angst zit er in ieder geval goed in, want de huidige hittegolf kreeg de bijnaam "lucifer". Duivelse hitte, die uitgedreven moet worden. Dus wie geld heeft koopt airconditioning. Markant detail: omdat airconditioning je huis koel houdt door warme lucht naar buiten te blazen kan een teveel aan dat soort apparaten er juist voor zorgen dat het op straat nog warmer wordt dan wat het anders was geweest. Mensen die geen airconditioning kunnen betalen zijn dan nog meer de dupe.
Toeristen liggen te zonnen op het strand in Lavandou terwijl rookwolken boven de heuvels achter hen opdoemen. In juli moest de Franse overheid meer dan tienduizend mensen van de Riviera evacueren vanwege heftige bosbranden in de regio
Maar de hitte veroorzaakt ook andere problemen, waar geen airconditioning tegenop kan: bosbranden. Aan de Franse Riviera werden eind Juli meer dan tienduizend mensen geëvacueerd, vanwege hevige bosbranden in de regio. Beelden van toeristen die op het strand moesten overnachten omdat hun hotel elk moment kon afbranden gingen de hele wereld over. Ondertussen woeden er nog steeds bosbranden in Italië, op de Balkan, en in Portugal waar in Juni 64 doden vielen toen ze ingesloten werden door het vuur.
Toch is klimaatverandering hier vaak slechts een deel van de oorzaak, niet de aanleiding. Ongeveer 90% van bosbranden worden door mensen aangestoken i.p.v. natuurlijke oorzaken zoals bliksem. Dat hoeft niet eens te komen door onzorgvuldig gebruik van een barbecue of een kampvuurtje. Nee, het gebeurt ook bewust. Zo werd maandag op Sicilië een lid van de brandweer gearresteerd omdat hij het bos hier en daar in de fik stak om meer werk voor hemzelf en zijn collega’s te creëeren. Daarnaast staan veel bossen op waardevol land dat vrij komt na een brand, en kunnen bosbranden gebruikt worden door de georganiseerde misdaad als drukmiddel of als afrekening. In de tropen worden bosbranden gebruikt om land geschikt te maken voor landbouw, waarbij men niet eens probeert het tropisch hardhout te verkopen.
Straks hoeven we niet ver meer te reizen om Middellandse Zeetoestanden mee te maken
Toch is zo nu en dan een brand minder problematisch voor het bos in het Middellandse Zeegebied dan je zou denken. Vuur is altijd een terugkerend onderdeel geweest in het mediterrane klimaat, en veel soorten zijn hier op ingespeeld. De kurkeik, bijvoorbeeld, is goed beschermd tegen brand en kan zich daardoor sneller herstellen wanneer concurrerende soorten door een brand zijn weggevaagd. Het onderdrukken van brand kan juist een negatief effect hebben doordat er een teveel aan plantenmateriaal opbouwt, wat er voor zorgt dat een volgend vuur meer brandstof heeft en heftiger brandt. Het bos raakt dan in de problemen.
Voor het klimaat zijn bosbranden sowieso slecht nieuws, want er komt veel CO₂ bij vrij. En niet alleen dat, maar ook het veel sterkere broeikasgas methaan. Dat komt vooral vrij bij branden die lang blijven smeulen. Dat geldt vooral voor branden in Scandinavie, en in Siberië en Canada, omdat er meer mossen in de bossen groeien en er meer koolstof in de bodem zit. Bij een brand kan dat niet volledig verbranden en dan komt er methaan vrij.
Op die manier wordt het onderliggende klimaatprobleem alleen nog maar verder versterkt. Helaas nemen branden juist in het noordelijke gedeelte van de wereld toe vanwege de langere zomers. Als we het klimaatprobleem niet oplossen, hoeven we straks niet meer op reis om mediterrane toestanden mee te maken.
Terwijl ik dit schrijf ben ik ver verwijdert van de Middellandse Zee, op veldwerk op Spitsbergen. Hier zijn geen hittegolven en er groeien geen bomen. Je zou denken dat het poolgebied ver verwijdert is van de problematiek in het Middellandse Zeegebied. Maar helaas, zojuist hoor ik het laatste nieuws uit West-Groenland. Ook de toendra staat in brand.
Deze tekst verscheen oorspronkelijk in Klassekampen op 11 augustus 2017