Pando sterft - Frans-Jan W. Parmentier

Klassekampen, 23 november 2018
Biodiversiteit is essentieel – niet een luxe of linkse hobby.
Pando sterft
Het gaat slecht met Pando, het bos van één boom. En voor de verandering komt het niet door klimaatverandering. Pando is een van de oudste organismen op aarde – misschien wel 14.000 jaar oud, toen Noorwegen nog grotendeels bedekt was met een kilometers dikke ijskap. Ons klimaat is sindsdien flink verandert, en dat heeft dit bos in de Amerikaanse deelstaat Utah ook overleeft. Het sterven van dit bos, past daarentegen in een wereldwijd patroon van een verlies aan biodiversiteit en het ineenstorten van ecosystemen. Een globale ramp die ook de mens bedreigt – niet alleen één boom.
Maar wacht even, niet zo snel – een bos van één boom? Ja, dat klopt. Pando bestaat uit duizenden stammen die allemaal klonen van elkaar zijn, en die komen voort uit één gigantisch wortelsysteem. "Pando" is dan ook Latijn voor "Ik breid mij uit". Biologen beschouwen dit bos als één geheel, het zwaarste levende organisme ter wereld.
Om te overleven moet het bos nieuw opschot voortbrengen, en daar gaat het de laatste decennia mis. Een recent onderzoek in het tijdschrift PlosOne legt de schuld bij muildierherten. Die eten namelijk de jonge aanwas op voordat de nieuwe stammen volwassen kunnen worden. Is de mens daarbij vrijgesproken? Nee, de sterke toename van hertenpopulaties, in de VS en in Europa, is uiteindelijk onze schuld. Door onze voortdurende uitroeiing van roofdieren zoals de wolf, hebben herten geen natuurlijke vijand meer – en zijn er simpelweg te veel van. Vervolgens vreten ze hele landschappen kaal.
De Amerikaanse ratelpopulier Pando, in Utah, bestaat uit vele klonen van een enkele boom. Nu wordt het bos opgegeten.
Dat is niet alleen een probleem voor onze bossen. Herten zijn een gewilde prooi voor teken, die de ziekte van Lyme kunnen dragen. Alhoewel er veel factoren een rol spelen bij besmetting, is de toename van herten gelinkt aan het vaker voorkomen van deze chronische ziekte. Dat is al een probleem in Noorwegen en ook Nederland. Een fijne zondagswandeling in het bos kan opeens tot jarenlange gezondheidsklachten leiden.
Het is overduidelijk dat de balans in de natuur kwijt is. Buiten de mythische voorstellingen van natuurdocumentaires, zijn er nog nauwelijks ongerepte ecosystemen over. Overal op de wereld hebben we de wilde natuur vervangen met akkers, ieder met slechts één plantensoort. En we zetten grote stukken land af waar we wilde dieren vervangen met koeien of schapen. Hierdoor is de biodiversiteit op onze planeet dramatisch afgenomen. Van alle zoogdieren op deze planeet bestaat 60% uit vee, 36% uit onszelf, en slechts 4% wilde dieren. 70% van alle vogels is pluimvee.
Overal hebben we de natuur met akkers vervangen, met slechts één plantensoort
We vissen de oceanen leeg, jagen op dieren tot ze uitsterven en verwoesten de regenwouden. Die laatste niet eens voor het hout, maar om soja te verbouwen voor veevoer. Vee beschermen we weer op een krampachtige wijze, o.a. door alle wolven af te schieten. Het is geen wonder dat ecosystemen wereldwijd op instorten staan.
Sinds 1970 zijn 60% van alle zoogdieren, vogels, vissen en reptielen uitgeroeid, meldde het wereld natuurfonds onlangs. We bevinden ons midden in de zesde massa-extinctie in de geschiedenis van de planeet. De vorige keer, 66 miljoen jaar geleden, was het de komeet die de dinosauriërs uitroeide. Nu zijn wij de oorzaak. Zijn wij straks ook het slachtoffer van deze ontwikkeling, wanneer we de natuur die onze planeet leefbaar houdt verwoest hebben?
Er is nog hoop. Deze week vindt in Egypte de biodiversiteitsconventie van de VN plaats, die geleid wordt door Dr. Cristiana Paşca Palmer. Haar doel is om een ambitieus akkoord klaar te hebben in 2020 om het tij te keren. Dat dit een immense uitdaging is bleek eerder deze maand maar weer eens toen Noorwegen, samen met Rusland en China, de vorming van ‘s werelds grootste natuurreservaat in Antarctica blokkeerde. Met zulke vrienden heeft de natuur geen vijanden nodig.
Natuurreservaten zijn een belangrijke oplossing maar niet de enige. De manier waarop we landbouw en veeteelt bedrijven, moet duurzamer worden. Dat wil zeggen: stoppen met de import van veevoer als daar regenwoud voor gekapt wordt, een hogere belasting op vlees heffen, efficiëntere landbouw in ontwikkelingslanden zonder de natuur te vergiftigen, en ja – ook nadenken over hoe wolf en mens samen kunnen leven.
Een gezonde balans tussen roofdieren, grazers, planten en insecten is nodig om onze voedselvoorziening, schoon drinkwater en frisse lucht ook in de toekomst te garanderen. Biodiversiteit is geen luxe of linkse hobby maar essentieel voor het overleven van dier en mens.
Een klein lichtpuntje: het bos van één boom kan nog gered worden, als Pando omringd wordt met een hek dat de herten buitensluit. De vraag is echter hoe de oplossing voor de rest van de planeet eruit moet zien. Hoe beschermen we die, niet tegen hongerige herten, maar tegen de veelvraat die de mens heet?
Deze tekst verscheen oorspronkelijk in Klassekampen op 23 november 2018